Anemia to objaw, nie choroba...

Czy nagle przestajesz osiągać sukcesy w pracy, coraz gorzej się uczysz i czujesz nieuzasadnioną złość? Dodatkowo najbliżsi nie mogą z Tobą wytrzymać, a znajomi już nie zapraszają Cię na wspólne spotkania? Powodem może być anemia, która ma wiele odmian. Może być powodowana złym stylem życia, nieprawidłową dietą, ale często kryje się za nią poważna przyczyna. Sprawdź jaka!

Zapraszamy również do obejrzenia filmu o anemii 😃

Anemia to zespół objawów, które pojawiają się, gdy we krwi jest niedostateczna (poniżej normy) ilość czerwonych ciałek (erytrocytów) lub gdy jest zbyt małe stężenie hemoglobiny (przy prawidłowej ilości czerwonych krwinek), której podstawową rolą jest transportowanie tlenu i dostarczenie go do wszystkich komórek organizmu.

Rodzaje anemii:

• niedokrwistość niedoborowa związana z deficytem żelaza,
• anemia hemolityczna (z rozpadu czerwonych krwinek),
• megaloblastyczna (charakteryzująca się zwiększoną objętością erytrocytów, np. w niedoborze witaminy B12),
• aplastyczna (spadek poziomu wszystkich rodzajów krwinek na skutek zaniku szpiku kostnego).

Anemia z niedoboru żelaza jest najczęściej spotykana dlatego to głównie na niej skupimy się w naszym artykule. Anemia może oznaczać, że żelazo „ucieka”. Trzeba tylko dowieźć dlaczego i którędy.

Rola żelaza w organizmie?

• przenosi tlen z płuc do tkanek i pomaga w usuwaniu dwutlenku węgla,
• działa krwiotwórczo,
• zwiększa odporność na choroby,
• wpływa na proces wzrostu,
• zapobiega zmęczeniu,
• zwiększa odporność organizmu na choroby,
• leczy i chroni przed anemią,
• przywraca cielisty kolor skórze.

Jak sprawdzić czy mam anemię?

Gdy brakuje żelaza, stopniowo maleje stężenie hemoglobiny i pogarsza się funkcjonowanie organizmu. Dochodzi do niedotlenienia. W efekcie – bez cennego paliwa, tkanki i narządy gorzej funkcjonują.
Badanie poziomu hemoglobiny wykonuje się podczas badania krwi. Jest to podstawowe badanie diagnostyczne większości chorób.
Stężenie hemoglobiny we krwi jest zależne od wieku, płci i szeregu różnych czynników.

Normy:

• kobiety: 11,5 – 16,0 g/dl (7,2 – 10,0 mmol/l);
• mężczyźni: 12,5 – 18,0 g/dl (7,8 – 11,3 mmol/l);
• noworodki: 14,2 – 19,6 g/dl (8,8 – 12,2 mmol/l).

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) niedokrwistością określa się spadek stężenia hemoglobiny poniżej 11 g/dl u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat, poniżej 12 g/dl u dzieci 6–14-letnich, poniżej 13 g/dl u mężczyzn, poniżej 12 g/dl u kobiet, a u kobiet w ciąży— poniżej 11 g/dl. Jeśli okaże się, że masz niedobór żelaza, trzeba szybko uzupełnić poziom tego pierwiastka w organizmie i zadbać, by więcej do tego nie doszło.
Pamiętaj, że organizm nie potrafi sam wytwarzać żelaza! Musi je dostawać z zewnątrz. Najbezpieczniejszą metodą jest rozsądna dieta.

Co jeśli morfologia jest OK? → Sprawdź poziom ferrytyny

Okazuje się, że morfologia ma pewną wadę - wykrywa jedynie zaawansowaną anemię. Tymczasem nawet 50-60% z nas cierpi na tzw. UTAJONY niedobór żelaza. Istnieje badanie, które pozwala go wykryć, zanim pojawi się niedokrwistość - badanie poziomu ferrytyny (związek magazynujący żelazo w organizmie). Jest ono bardziej miarodajne niż popularna morfologia.

Gdzie znajdziemy żelazo?

Żelazo znajduje się niemal we wszystkich produktach spożywczych. Problem w tym, ze organizm zdrowego człowieka może przyswoić średnio tylko 10 proc. zawartego w nich minerału. Lepiej wchłaniane jest żelazo z produktów pochodzenia zwierzęcego (hemowe) niż roślinnego (niehemowe). Żelazo zawarte w warzywach jest gorzej przyswajane, choć warto wiedzieć, że warzywa mają mniej kalorii, więc można je jeść do woli, dostarczając sporo tego bezcennego pierwiastka.

Źródła żelaza:

• Warzywa, owoce i zioła: pokrzywa, buraki, brokuły, koper włoski, jarmuż, szpinak, korzeń i natka pietruszki, seler naciowy, awokado, jabłka, soja, ciecierzyca, soczewica, groch, fasola.
• Ziarna: kasza jaglana, orkisz, amarantus.
• Superfoods: spirulina, chlorella, młody jęczmień, nasiona chia, siemię lniane, pestki dyni, jagody goji, orzechy, kakao.

DuoLife Chlorofil -> kliknij

Swanson Chlorella -> kliknij

MyVita Spirulina -> kliknij

ForMeds Spirulina -> kliknij

Swanson Spirulina -> kliknij

Pokrzywa zawiera duże ilości kwasu foliowego, miedzi, żelaza oraz witaminy K – składników biorących udział w tworzeniu czerwonych krwinek. Pobudza także wydzielanie soku żołądkowego, działa lekko żółciopędnie, ułatwia przyswajanie pokarmów oraz obniża poziom cukru we krwi.

Dary Natury herbatka liść pokrzywy -> kliknij
EkaMedica Sok z pokrzywy 99,8% -> kiknij

Witamina C zwiększa wchłanianie żelaza nawet 2-3-krotnie

Witamina C łącząc się z żelazem zapobiega jego łączeniu się z fitynianami i taninami. Poza tym przekształca żelazo w łatwiej rozpuszczalne i łatwiejsze do przyswojenia związki. Dlatego w każdym posiłku powinny znaleźć się produkty, które dostarczają jej najwięcej, np. papryka, natka pietruszki, pomidowy, truskawki, czarna porzeczka, owoce cytrusowe. A ponieważ jest ona wrażliwa na temperaturę, najlepszym jej źródłem są surowe warzywa i owoce oraz świeżo wyciśnięte soki. Warto łączyć na talerzu warzywa i owoce będące skarbnicą witaminy C z produktami pochodzenia zwierzęcego zawierającymi dużo żelaza. Na kanapkę z wędliną dobrze jest położyć kilka kawałeczków papryki, a kotlet zjeść z surówką z kiszonej kapusty.

Biofood Sok z buraków kiszonych -> kliknij

ForMeds F-Ferr C w proszku -> kliknij

Czynniki zmniejszające przyswajanie żelaza:

• Polifenole roślinne i taniny. Polifenole są grupą substancji chemicznych występującą w produktach pochodzenia roślinnego. Posiadają właściwości przeciwutleniające, dzięki czemu zmniejszają ryzyko zachorowań na choroby układu krążenia i raka. Taniny są rodzajem polifenoli. Występują w herbacie i czerwonym winie. Łączą się z żelazem niehemowym (pochodzenia roślinnego), co osłabia wchłanianie żelaza w organizmie. Efekty działania taniny na organizm są widoczne szczególnie u osób, które często piją wino do posiłków. Z drugiej strony alkohol usprawnia wchłanianie się żelaza (poprzez stymulację wydzielania kwasów żołądkowych), dlatego też zdaniem niektórych naukowców wpływ związków polifenoli w czerwonym winie na wchłanianie żelaza jest niewielki. Zdania naukowców na temat wpływu picia herbaty na poziom żelaza w organizmie są podzielone. Jedne z ostatnich badań dowodzą, że picie herbaty nie wpływa na poziom żelaza u osób zdrowych stosujących zrównoważoną dietę i z wystarczającym zapasem żelaza. 
• Fityniany występują w nierafinowanych ziarnach i nasionach roślin strączkowych (ich bogatym źródłem są otręby). Związki te wiążą żelazo i inne minerały (m.in. wapń, magnez i cynk) i mogą powodować ich niedobory w organizmie, zwłaszcza u osób stosujących niewłaściwą dietę.
• Wapń Niektóre badania dowodzą, że podawanie krowiego mleka do posiłków może zmniejszyć wchłanianie żelaza. Przypuszcza się, że są odpowiedzialne za to obecne w mleku kazeina i wapń. W przeciwieństwie do fitynianów i taniny, wapń zmniejsza wchłanianie żelaza hemowego i niehemowego, a jego działania nie można osłabić witaminą C lub innymi kwasami. Wapń, osłabiając rozkład fitynianiów, zmniejsza wchłanianie żelaza.
• Kwas szczawiowy jest związkiem chemicznym występującym w wielu roślinach (tj. szpinak, boćwina, liście buraka), herbacie, czekoladzie i kakao. W połączeniu z wapniem i magnezem tworzy nierozpuszczalne sole, szczawiany, przez co zmniejsza wchłanianie tych minerałów w organizmie. Niektórzy naukowcy sugerują, że kwas szczawiowy ma taki sam wpływ na wchłanianie żelaza. Najnowsze badania dowodzą jednak, że kwas szczawiowy występujący w warzywach i owocach nie ma większego znaczenia w procesie wchłaniania żelaza.
• Błonnik pokarmowy spożywany w nadmiarze może przynieść niechciane efekty, tj. ograniczyć wchłanianie składników mineralnych (żelaza, wapnia, magnezu, cynku, miedzi) oraz niektórych witamin. 

Objawy niedoboru żelaza:

• osłabienie,
• uczucie zmęczenia i znużenia, które nie ustępujące po odpoczynku,
• blada i skłonna do przesuszenia skóra oraz blade błony śluzowe. Widać to na wargach, które robią się bledsze, a jeszcze lepiej na spojówkach oczu. Gdy odchylimy dolną powiekę normalnie powinniśmy zobaczyć żywo czerwone wnętrze. Jeśli powieki są jasne i blade - można podejrzewać anemię,
• przesuszone i łamliwe oraz nadmiernie wypadające włosy.

Inne dość charakterystyczne objawy anemii to również:

• kołatanie serca (często myślimy, że to nerwica),
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• senność,
• skłonność do depresji,
• zawroty głowy.

Przyczyny anemii z niedoboru żelaza?

Za ten stan mogą odpowiadać 4 czynniki:
1. Niewystarczająca podaż żelaza - wiele osób w sposób nieumiejętny stosuje dietę wegetariańską, niedojada, odchudza się;
2. Słabe wchłanianie żelaza - do wchłaniania potrzebna jest właściwa kwasota soku żołądkowego oraz prawidłowy przewód pokarmowy. Słabe wchłanianie może występować u osób np. po operacji resekcji żołądka;
3. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo - występuje np. w ciąży, w czasie karmienie piersią, a także okresach szybkiego wzrostu młodych ludzi;
4. Przewlekła utrata żelaza - może być związana z:

• krwawieniami z przewodu pokarmowego (wrzody żołądka lub dwunastnicy albo poważniejsze choroby, np. polipy jelita grubego czy nowotwory),
• krwawieniami z dróg moczowych (zapalenia kłębuszków nerkowych, kamice nerkowe, polipy pęcherza moczowego ale również nowotwory nerki i pęcherza moczowego),
• krwawieniami z dróg rodnych (u młodych kobiet w postaci obfitych miesiączek, u kobiet w średnim wieku dochodzi do krwawień międzymiesięcznych, związanych z mięśniakami. Macica to też częste miejsce procesów nowotworowych, co może manifestować się krwawieniami).

Anemia złośliwa - czemu taka złośliwa?

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 (megaloblastyczna) nazywana jest czasem anemią złośliwą lub niedokrwistością Addisona-Biermera od nazwisk dwóch XIX-wiecznych lekarzy Antona Biermera i Thomasa Addisona, którzy pierwsi opisali ten rodzaj anemii. W przeszłości anemia ta była chorobą nieuleczalną jak nowotwory, dlatego określano ją właśnie przymiotnikiem złośliwa. Dziś, szczęśliwie dla wielu chorych, wiemy, co ją wywołuje i jak się ją leczy.

Anemia złośliwa (megaloblastyczna) związana jest przede wszystkim z niedoborem organizmie: witaminy B12 i kwasu foliowego.

Witamina B12 odpowiada za prawidłowe łącznie nici DNA. Jej brak zaburza ten proces, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowego wzrostu oraz zmniejszonej ilości erytrocytów.

Kwas foliowy również bierze udział w łączeniu DNA, a jego brak powoduje podział komórkowy. Erytrocyty mają nienaturalnie dużą postać. Nadmiar kwasu foliowego może utajnić objawy anemii złośliwej.

Czy grozi Ci niedobór żelaza?

Osobom zdrowym, które właściwie się odżywiają, raczej nie grozi niedobór żelaza (w tym wegetarianie, weganie). Niemniej jednak rozróżnia się następujące grupy podwyższonego ryzyka niedoboru żelaza: niemowlęta po 6 miesiącu życia, małe dzieci, młodzież w okresie dojrzewania, kobiety w ciąży, ludzie starsi oraz osoby spożywające duże ilości produktów zawierających związki zmniejszające wchłanianie żelaza, np. dieta wysokobłonnikowa (>40g/dobę).

Za mało źle, za dużo jeszcze gorzej…Kiedy nadmiar żelaza szkodzi?

Powszechnie wiadomo, że u osób regularnie spożywających mięso często stwierdza się nadmiar żelaza, co może prowadzić do chorób układu krążenia oraz niektórych rodzajów nowotworu. Ponieważ nie mamy zdolności wydalania nadmiaru żelaza, jego wchłanianie z przewodu pokarmowego musi być regulowane, aby uniknąć nagromadzenia się toksycznych ilości żelaza w organizmie. Wchłanianie żelaza zachodzi głównie w żołądku i dwunastnicy. Nadmiar żelaza w organizmie jest szkodliwy.

Liczne badania wskazują, że żelazo hemowe, znajdujące się w czerwonym mięsie zwiększa ryzyko zachorowań na cukrzycę. Proces wchłaniania żelaza hemowego nie jest w żaden sposób regulowany, a zatem z czasem żelazo hemowe zaczyna odkładać się w organizmie. Zmagazynowane żelazo przyspiesza produkcję wolnych rodników, które przyczyniają się do rozwoju cukrzycy, nowotworów czy choroby wieńcowej. Najnowsze badania sugerują, że istnieje związek między wysokim poziomem żelaza u kobiet w ciąży a cukrzycą ciążową. Nadmiar żelaza pochodzenia zwierzęcego zwiększa insulinooporność i ryzyko zachorowania na cukrzycę. Prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę i insulinooporność jest niższe u wegetarian i wegan niż u osób regularnie spożywających mięso. Należy wyraźnie podkreślić, iż czynnikiem ryzyka jest żelazo zapasowe, zgromadzone w organizmie, a nie poziom żelaza w surowicy.

W praktyce częściej jednak spotykamy się z niedoborem żelaza, niż z jego nadmiarem. Kiedy sama dieta nie wystarcza, należy wesprzeć organizm preparatami z żelazem. Suplementy diety, zwłaszcza te zawierające sam minerał, nie powinny być jednak przyjmowane bez konsultacji z lekarzem. Zaleca się je w szczególnych przypadkach, np. kobietom w ciąży i osobom chorym, ale tylko wtedy, gdy poziomu pierwiastka we krwi nie uda się wyrównać dietą. 

Czy wiesz, że?

…gotowanie warzyw może zmniejszać zawartość żelaza nawet o 20%

…spożywanie wielu produktów wysokoprzetworzonych, oczyszczonych, z dodatkiem substancji konserwujących, utrudnia wchłanianie żelaza

…sos sojowy czy pasta miso są dobrym źródłem żelaza oraz dodatkowo usprawniają wchłanianie tego składnika z innych produktów

Podsumowanie

Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest ważnym problemem na całym świecie, gdyż powoduje obniżenie wydajności pracy, u dzieci opóźnienie rozwoju psychoruchowego, a anemia istniejąca w ciąży jest przyczyną niskiej wagi urodzeniowej, wcześniactwa oraz zwiększonego ryzyka śmiertelności okołoporodowej. Dlatego bardzo ważne jest, aby dbać o właściwy poziom hemoglobiny we krwi.1







* Informacje znajdujące się w tym artykule służą wyłącznie celom edukacyjnym, nie należy ich traktować jako porady medycznej. Osoby korzystające z tych informacji powinny w sprawach dotyczących zdrowia skonsultować się z odpowiednimi przedstawicielami służb medycznych. Jednakże pragniemy zaznaczyć, że tekst powstał pod opieką merytoryczną dietetyk klinicznej - Pani Katarzyny Ślusarskiej. Informacje zawarte w tym artykule są opracowywane według najlepszej wiedzy autorów.

Opracowano na podstawie:

KOKOT F., KOKOT S. Badania laboratoryjne - zakres norm i interpretacja, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002
ORLICZ-SZCZĘSNA G., ŻELAZOWSKA-POSIEJ J., KUCHARSKA K. Niedokrwistość z niedoboru żelaza, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Lublin 2011; 12(4): 590-594
KWIATKOWSKA, Marta. Żelazo w twojej diecie „Biokurier.pl”, marzec-kwiecień 2016, str. 26
1 Hughes- Jones N.C., Wickaramasinghe S. N. Hematologia. Wrocław, Wydawnictwo medyczne Urban& Partner: 2000, s. 87-109.

http://www.szpital.lublin.pl/attachments/article/774/anemia.pdf
http://www.ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2015/Bromatologia%201_2015%20s%20032-039.pdf